Gelişim Değerlendirme ve Takibi

Özellikle 0-2 yaş aralığında gelişen duyusal/motor tecrübeler çocuğun ilerleyen hayatta edineceği birçok deneyimin temelini oluşturur. Çocukların duyu/motor değerlendirmesi yapılırken çocuğun yaşına uygun fiziksel, sosyal, duyusal becerileri göz önünde bulundurulmalıdır.

1. AY: Çevreyi tamamen emme ve bakma gibi doğuştan gelen refleksler yardımıyla anlamlandırır. Bu dönemde kafasını kaldırmaya çalışır ve bu hareket ile iç kulaktan gelen uyarılarla yerçekimine karşı hareket gelimi başlar. Aynı zamanda kaslar ve eklemlerden gelen uyarılar sayesinde sinir sistemi hareketin temelini atmaya yönelik çok sık olarak uyarılır.
Bu dönemde boyun refleksi kas tonusu için önemlidir. Zayıf duyusal entegrasyonu olan bebeklerde bu refleks aşırı aktiftir.

2-3. AY: Başını dik tutabilir. Tanıdık seslere gülümser ve hareketi gözleriyle takip eder. Motor fonksiyonları gözde ve boyunda başlar. Başını ve gözlerini sabit tutmaya çalışır bu sayede 3 duyu entegre edilir. Boyun kaslarında gelen, göz kaslarından gelen ve iç kulaktan gelen hareket duyuları ile hangi konumda olduğunu anlamlandırmak için çaba harcar. Eler açıktır. Kavrama refleksi devam eder bu sayede dokunma duyusu beyne iletilir.
Vestibüler duyu ve görsel takip bu dönemde gelişir.

4-6 AY: Nesneleri elden ele taşır. Ellerini orta hatta birleştirir bu da koordinasyonun gelişimini sağlar. Yüzüstü pozisyondan sırt üstü pozisyona dönebilir, yuvarlanır. Yerçekimi, hareket ve görme duyularının gelişimi sayesinde oturarak kendini sabit bir pozisyona alır.
Duyusal gelişimi zayıf olan bir çocuk bu evrede oturmakta zorlanabilir. Zayıf denge ve vücut farkındalığı belirtileri çocukları temkinli hareket etmeye, hareket alanını kısıtlamaya itebilir.

7-8. AY: Desteksiz oturabilir, emeklemeye başlayabilir. Kendi adına yanıt verir. Kısmen gizli nesneleri bulur. Emekleme hareketi ile duyuların düzenlenmesini ve bağımsız hareketlerini arttırır. Derinlik algısı ile birlikte, uzamsal görme yavaş yavaş gelişir. Kendisi ve objeler arasındaki mesafeye duyarlılığı artar. Vücut hareketlerinden gelen duyuların uzamsal görmeye katkısı vardır. Bu aylarda motor planlama gelişir, uzuvların sıralı kullanımı ve kontrolü artmaktadır.
Dokunma ve propriosepsiyon duyularının rehberliğinde motor beceriler gelişir. Emekleme de problem yaşayan çocuklarda mesafeyi planlama bozuklukları görülebilir. Bu ayda hala çok hırçın ve ağlayan bebeklerde regülasyon problemleri gözlenebilir.

9-12. AY: Çocuklar etraflarındaki çevreyi keşfetmeye başlarlar ve genellikle başkalarının gözlemlenen davranışlarını taklit ederler. Tutunarak yürür. Vücut pozisyonunun uzayda algılandığı en yüksek dönemdir. Emekleyerek kendi vücut ağırlığını destekler. Bu duyularla birlikte koordine harekeletler, motor planlama ve görsel algı gelişir. Basit sözcükleri çıkarmaya başlar.
Motor planlama kötü olan bebeklerde taklit becerileri gelişmemiş olabilir. Proprioseptif ve vestibüler duyuların katkıları ile ayakta durmaya başlar. Bu dönemde çocuk ayakta durma becerilerini gerçekleştiremiyorsa bu duyularda zayıflık görülebilir.

Bir bebek;

• 3 aylık olduğunda elleri ile orta hatta oynayabilmeli, uzanma ve yakalama becerileri göstermelidir.

• 4 aylıkken yüzü koyun çevreyi izleyebilmelidir.

• 6 ayından sonra oturma ve yuvarlanma davranışlarını gösterebilmelidir.

• 8 aylık olduğunda yüzükoyun pozisyonda kendini itebilmelidir.

• 12 aylık olduğunda emekleyebilmelidir.

• 18 aylık olduğunda yürümeye başlamalıdır.

• 30 aylık olduğunda zıplama aktivitelerini gerçekleştirebilmelidir.

Bu gelişim evrelerini göstermeyen çocukların duyusal veya motor problemleri olabileceğini düşünmeliyiz

2 YAŞ: Koşar ve zıplar. İki kelimelik cümleler kullanır. Basit talimatları takip eder. Sembolik oyuna başlar. Vücudunda nereye dokunulduğunun farkındadır. Vücut farkındalığı gelişmiştir. Blok kuleler inşa etmek için el kontrolüne sahiptir. Ata binme, sallanma gibi aktivitelerden hoşlanırlar. Bu aktiviteler vücut algısının gelişimine yardımcı olur.
Duyu gelişim süreci eksik olan çocuklar bu evrede vücudunun hangi kısmının ne yaptığını anlayamaz. Oyuncaklarla oynamada problem yaşayabilirler. Koşma, zıplama becerilerinde ki zayıflık praksi becerilerinin zayıflığını gösterebilir.

3-4. YAŞ: Tırmanır, koşarken daha fazla dengeli ve koordinelidir. Bu aktiviteler vücut farkındalığının iyi olduğunu gösterebilir. Top atma, yakalama becerileri gelişir. El-göz koordinasyonu gelişir, bu nedenle bloklarla inşa etme, basit bulmacaları bir araya getirme, büyük boncukları dizme, şekil çizme vb. etkinliklerde iyidir. İnce motor becerileri daha gelişmiştir.
Bu yaşlarda baskın el gelişimi başlamış olması gerekir eğer başlamamışsa, vestibüler, praksi ve beden farkındalığı ile ilgili problemler olabilir.

5-6 YAŞ: İnce ve kaba motor becerileri gelişmiştir. Makas kullanımı koordinelidir. Yardımsız günlük yaşam aktivitelerini gerçekleştirebilir.
Bu yaşlarda duyusal entegrasyonu zayıf olan çocukların okul becerileri etkilenir. Grup oyunlarına katılmakta zorluk yaşayabilirler. Kalem tutma, yazı yazma becerilerinde zayıflık görülebilir. Makas ile çizgi takibi yaparak kesmekte sorun yaşayabilirler

Bebeklikte nörogelişimsel bir probleme yönelik, bir pediatri fizyoterapisti tarafından sürekli takip ve gerekli durumlarda alınabilecek destek çok kıymetlidir. Motor gelişimin takibi için 0-2 yaş aralığında belirli aralıklarla yapılan detaylı bir değerlendirme erken müdahale için çok kıymetlidir.

0-1 aylık : Yüz üstü baş bir tarafa dönük uyuma, moro refleksi , yüzüne bakma , sese yönelme, başını kaldırmaya çalışır. Zayıf sosyal ilgi, popliteal açı 90- 120 arasındadır. Eller yumruk halinde olması beklenir. ❖ Bu evrede ilkel reflekslerin olmaması nörolojik sorun olabileceğini gösterir. Popliteal açı 120 derece üstü ise hipotoni 90 altı ise hipertoni değerlendirilir.

2 aylık : Sosyal gülümseme başlar. Bir nesneyi orta hizada izler, Ses çıkarmaya çalışır.

2 - 4 aylık : Bakım verene tepki verir, nesneleri tutar, göz teması kurmaya başlar. Başını sese çevirir.Ses çıkarır. Başını yukarıda tutar. Uzanma ve kavrama başlar. ❖ Bu yaş aralığında çocuğun başını yukarıda tutamaması boyun kaslarının gelişmemiş olması ya da vücut farkındalığının düşük olmasıyla alakalı olabilir. Göz teması kuramaması, bakım verenine tepki vermemesi çevresinin farkında olmamasıyla alakalı olabilir.

4 - 6 aylık: 4 -6 aylık bebeklerde göz çubuk ve konileri gelişmeye başlar ve bebek insanları ve nesneleri izlemeye başlar. Görsel olarak odağı keşfeder ve gözler bütün hareketleri takip eder. Sesleri nesnelerle ilişkilendirebilir. Yiyeceklerin kokularını ayırt edebilir. Vücudunun iki tarafını kullanabilir. Başkalarının yemeklerine ilgi duyabilir.Bir oyuncağa uzanır. Nesneleri ağzına götürür. Bir sesin kaynağını bulur. Aktif olarak pozisyon değiştirir (yuvarlanır).Hoş olmayan kokulara tepki verebilir. Vücudunun her iki tarafını kullanabilir (alkış). ❖ Aktif olarak pozisyon değiştiremiyorsa kaba motor problemi olduğu düşünülebilir. Vücudunun iki tarafını kullanamıyorsa bilateral koordinasyonda bir problem olabileceği düşünülebilir.

6 - 9 aylık: 6- 9 aylık bebeklerde göz kontrolü, el – göz koordinasyonu ve derinlik algısı gelişir. Kokuyu tat ile birleştirmeye ve kokuların yerini belirlemeye başlar. Seslerin yerini belirleyebilir ve tanıdık sesleri hatırlayabilir. Dokuları tanır ve baş parmak ve işaret parmağıyla kavrama yapabilir. Kontrollü uzanma, nesneleri elden ele aktarma, hareketli objeleri aktarma yapabilir. Hece artışı meydana gelir.Desteksiz oturur, dönebilir,sürünebilir. Elleri ve dizleri üzerinde resiprokal emekleyebilir.Tutunarak ayağa kalkabilir.Ce ee oyunu oynayabilir. ❖ Bu yaş aralığında çocuğun desteksiz oturamaması ya da emeklememesi baş boyun kontrolünün olmaması,kalça stabilizasyonu, vücut farkındalığı ve vestibüler sistemle ilgili bir problemlerden kaynaklanıyor olabilir.

9 - 12 Aylık: Derinlik algısı ve mesafe algısı gelişir. Nesneleri kolay yakalayabilir.Koku tercihinde ve reaksiyonunda artış vardır.Şarkı ve sesleri tanır, tepki verir.Emekleme ve kapma gelişir elle tutulan oyuncakları kavrayabilir. Jestleri taklit edebilir. Küçük nesneleri almak için başparmak ve işaret parmağını kullanır (kıskaç kavrama). Babıldama artar. Destekli adımlar atar. ❖ Bu yaş grubundaki çocuk emeklemiyorsa vestibüler, propriosepsiyon, bilateral koordinasyon gibi alanlarda problem olduğu düşünülebilir. Kavrama yapamıyorsa ince motor becerilerde problem olduğu düşünülebilir.

12 - 15 aylık: İstek üzerine jest yapar .Bir bardağa blok yerleştirir .4-6 kelime anlayarak söyler . Desteksiz adımlar atar. Nesneleri almak için eğilir ve tekrar ayakta durma pozisyonuna dönebilir. Birkaç adım geri yürüyebilir .Yürürken nesne taşıyabilir. ❖ Eğilip kalkma becerisi birden fazla kas grubunu çalıştırdığı için propriosepsiyon duyusu, baş pozisyonunu değiştirdiğimiz içinse vestibüler duyu ile alakalıdır. Bebek eğilip kalkamıyorsa bu sistemlere dikkat edilmelidir.

15 - 18 aylık: İki nesneyi tanımlar .Yürürken nesne taşıyabilir ya da çekebilir .Destek yüzeyi geniştir, koşabilir ama koordinasyonu zayıftır .10 kelime söyler .Geri adım atar. Kısa süreliğine tek bacak üstünde durabilir. ❖ Bu yaş aralığında geri adım atmada sorun yaşanması arka vücut farkındalığının zayıf olması, tek bacak üzerinde duramama dengenin zayıf olması, eşya itip çekerken ya da taşırken problem olması da kaba motor beceri ya da zayıf kas gücü ile ilgili olabilir.

18 - 24 aylık: Giysilerini çıkarır . 3 bloktan bir kule inşa eder. 2 resme işaret eder. Bir topa vurur. Kitap sayfası çevirebilir. Sen ben kavramlarını kullanabilir. Çatal ve kaşığı rahat tutabilir. Artık yenilmeyen nesneleri ağzına götürmez. Islak bebek bezini farkedebilir. Kendini 15 dk içerisinde sakinleştirebilir. Eşyaların nereye ait olduğunu fark edebilir. ❖ Bu yaş aralığında çatal kaşık kullanımında sorun olması ince motor beceride, yenilmeyen nesnelerin ağza götürülmesi oral arayış, giysilerin çıkartılırken sorun yaşanması praksis ve vücuttaki ıslaklığın fark edilmemesi vücut farkındalığı probleminin olmasına işaret edebilir.

Her sorunun birden fazla sebebi olabileceği için değerlendirirken bireyin kas gücü, yaşadığı nörolojik problemler, bakım verenin söylemleri dikkate alınmalıdır. Değerlendirirken aktivite analizi şeklinde gitmemiz değerlendirmenin daha doğru olmasını sağlayabilir.

• Sensory İntegration and Praxis Test (SİPT)

• Sensory Profile (SP)

• Sensory Processing Measures (SPM)

• Alberta Infant Motor Scale (AIMS),

• Test of In- fant Motor Performance (TIMPl,

• Gross Motor Function Measure (GMFM)

• Sensory Motor Checklists

• Bebeklerde Duyusal Fonksiyon Testi

• The Harris Infant Neuromotor Test (HINTI)

• Nörogelişimsel ve ortopedik klinik, gözlem ve değerlendirme

• Rorschach Testi ve Psikanalitik Yorumu (Ergen ve Yetişkin)

• Good Enough Harris İnsan Çiz Testi

• Bender Gestalt Görsel Motor Algılama Testi

• Louissa Duss Psikanalitik Öykü Tamamlama Testi

• Porteus Labirentleri Zeka Testi

• Kent E.G.Y. Testi

• Cattell 2A Zeka Testi

• Metropolitan Okul Olgunluğu Testi

• Amerika P.D. Hiperaktivite Ölçeği

• CAS (Cognitive Assessment System)

• PEP-R Psikoeğitimsel Gelişim Ölçeği

• Portage Erken Çocukluk Gelişim Ölçeği

• Projektif Çizim Testleri: İnsan çiz, Ağaç çiz, Aile çiz

• Metropolitan Okul Olgunluğu Testi

• Peabody Resim Kelime Eşleştirme Testi

• Frostig Gelişimsel Görsel Algı Testi

• Ankara Gelişim Tarama Envanteri